ضرب المثل های قرآنی

1. «وَجَعَلْنا مِنَ الْماءِکُلَّ شَیْ‏ءٍحَیّ»[1] 

ترجمه: و هر چیز زنده‌ای را از آب قرار دادیم.

ضرب المثل فارسی: آب آبادانی می‌آورد.

 

2. «لَوْ کانَ فِیهِما آلِهَةٌ إِلَّا اللَّهُ لَفَسَدَتا»[2]

ترجمه: اگر (بر فرض)در آن دو (آسمان و زمین ) معبودانی جز خدا بودند، حتماً ( آسمان و زمین) تباه می­شد.

ضرب المثل فارسی: آشپز که دو تا شد، آش یا شور می‌شود یا بی‌نمک.

3. «وَ مَنْ یُهاجِر ْفِی سَبِیلِ اللَّهِ یَجِدْ فِی الْأَرْضِ مُراغَماً کَثِیرا ًوَسَعَة»[3]

ترجمه:هرکس که در راه خدا هجرت کند، مکانهای (امن) فراوان و گشایشی خواهد یافت.

ضرب المثل فارسی: از تو حرکت از خدا برکت.

کَعب بن زُهیر و قصیده «بُرده»

        

   یکی از موضوعاتی که در ادبیات زبان عربی مورد بررسی قرار می­گیرد، تاریخ ادبیات است که به معرّفی دوره­های ادبیات زبان عربی و ذکر شاعران و نویسندگان برجستة هر دوره می­پردازد. در معرّفی شاعران، پس از ذکر زندگی­نامة هر شاعری، آثار و سبک شعری وی نیز مورد بررسی قرار می­گیرد.

   به یاری خداوند تعالی، در هر شماره از گاهنامه سعی می­شود به معرّفی شاعری از شعراء برجسته به خصوص شعراء مسلمان و شیعه پرداخته شود. در این شماره، به معرّفی کعب بن زهیر، به دلیل قصیدة معروفش «بُرده»، انتخاب شده است.

  چون پیامبر اسلام(ص) دعوت خود را آشکار ساخت میان او و قریش آتش خصومت زبانه کشید و شاعران قریش، او و دعوتش را مورد هجوم قرار دادند. جمعی از اصحاب از پیامبر(ص) خواستند؛ که به معارضه(با سلاح شمشیر) برخیزند.

ولی پیامبر(ص) در پاسخ آنان فرمودند:

  «کسانی که، خدا و رسولش را با سلاح­هایشان یاری کردند؛ اینک چه چیز مانع ایشان می­شود که با زبان­هایشان به یاری بر نمی­خیزند؟»

  پیرو فرمایش رسول خدا(ص)، شعراء قریش و شعراء صحابه به مبادلة شعر، باشیوة معروف فخر به انساب و سیادت آباء و اجداد پرداختند. از این صحابه شاعر، می­توان حسان­ بن ثابت و کعب ­بن مالک و عبدالله بن رواحه را نام برد.  

  یکی از شعرایی که در هجو پیامبر(ص) شعر می­سرود و سپس پشیمان شد و به ستایش پیامبر پرداخت،

«کعب بن زهیر» بود.

مختصری از سرگذشت کعب بن زهیر

      

 کعب بن زهیر از شعراء دوره خلفاء راشدین و آغاز انقلاب دینی و سیاسی است. او فرزند «زهیر بن ابی سُلمی» از قبیله «مزینه» است. کعب ابن زهیر بن ابی سلمی در قبیله «غَطَفان» که قبیلة مادرش«کَبشه»

بود به دنیا آمد.

تأثیر حروف در تغییر معنا

تأثیر حروف بر معنا

                                                                           

    حروف جر در زبان عربی، کاربرد موثّر و نقش گسترده‌ای دارند؛ مترجمی که عربی را به فارسی ترجمه می‌کند باید بامعنای این حروف در زبان عربی آشنا باشد تا بتواند با توجّه به معنای کلی جمله معادل دقیقی برای این حروف بیابد.

   هریک از حروف جر در زبان عربی دارای یک معنای اصلی و چند معنای غیر اصلی هستند و گاه ممکن است این حروف، زائد باشند، از این رو  نباید ترجمه شوند. مترجمان بی‌تجربه به محض برخورد با حروف جر در زبان عربی، معنای مشهور آن‌ها را در ترجمه‌ی خود به کار می‌برند؛ از این رو ترجمه‌شان غیر طبیعی و غیر منطقی جلوه خواهد کرد.

   به مثال‌های زیر توجه کنید:

الف) «طالَعتُ مِن الصَّباحِ إلی المَساءِ»، «از صبح تا شب مطالعه کردم»

ب) «إِذَا نُودِیَ لِلصَّلَوةِ مِن یَوْمِ الْجُمُعَةِ فَاسْعَوْا إِلىَ ‏ذِکْرِ اللهِ»[1]«هنگامی که ندا برای نماز، در روز جمعه سر داده شد، به سوی ذکر خدا بشتابید»

ج) «هَل مِن ذابٍ یَذُبُّ عَن حَرَمِ رَسواللّهِ0»[2] «آیا دادرسی نیست که به فریاد ما برسد.»

  همانطور که توجّه نمودید؛ در مثال الف «مِن» در معنای اصلی و مشهورش، یعنی به معنای «ابتدای غایت» به کار رفته؛ و در مثال دوّم به معنای «فی» که یکی از معانی غیرمشهورآن است استعمال شده و در مثال ج، حرف «مِن» زائد بوده، از این رو در ترجمه، معنا نشده است.[3]

مراجع عشق

   مصدر آن­ها بهشت بود. هیچ گاه متکلّم وحده نبودند و البتّه مع الغیر هم نه، بلکه مع الله بودند. چون التقاء ساکنین محال بود از بین سکون در حوزه و سکون در شهر، فتح را برگزیدند. فعل بودند که هم معنا داشتند و هم زمان، ولی هیچ گاه افعال ناقصه نشدند. حروف مشبهة بالفعل که هیچ، می­توان گفت افعال مقاربه بودند؛ چون قرب خدا را برگزیدند.

  هیچ گاه حاضر نشدند "لن" که نفی ابد می­کند بر سر آنان خراب شود. زندگی ابدی را برگزیدند. حالشان حال خوشی بود. به حروف جر محل نمی­گذاشتند. از دنیا منصرف بودند ولی وقتی جبهه می­رفتند غیر منصرف می­شدند تا شهادت.

  معرب نبودند که با عوامل مختلف رنگ عوض کنند؛ بلکه مبنی بودند آن هم مبنی بر فتح. ازحروف استفهام خیلی استفاده می­کردند. عَلَم بودند.در"ضَرَبَ زیدٌ عمروا" نه با زید میانة خوبی داشتند نه با عمرو، چون یکی همیشه ظالم بود و یکی همیشه مظلوم.

شگفتی های طاووس در نهج البلاغه

 

تولید مثل

در این قسمت حضرت (ع) با بیان تولید مثل و آمیزش جنسی طاووس از روی یکی از خرافات آن زمان که دربارة آمیزش طاووس ساخته شده، پرده برداشته و رفع شبهه می­کنند.

و مِنْ أعْجَبِها خَلقاً الطّاوُوسُ، الّذِی أقامَهُ فِی أحْکمِ تعْدِیلٍ، و نَضَّدَ أَلوانَهُ فِی أَحْسَنِ تَنْضِیدٍ بِجناحٍ أشرَجَ قَصَبَهُ و ذَنبٍ أطَالَ مَسْحَبَهُ. إذَا درج إلى الاْنْثى نشرهُ مِنْ طیِّهِ، وسما بِهِ مُطِلاًّ على رأْسِهِ کأنّهُ قِلْعُ دارِیٍّ عنجهُ نُوتِیُّهُ یخْتالُ بِألْوانِهِ، و یَمِیسُ بِزَیَفَانِهِ یُفْضِی کَإفْضاءِ الدِّیکَةِ، ویَؤُرُّ بِمَلاقِحِهِ أرَّ الْفُحُولِ الْمُغْتلِمةِ لِلضَّرَابِ. أُحِیلُکَ مِنْ ذلِک عَلَى مُعاینةٍ لا کمنْ یُحِیلُ على ضعِیفٍ إسْنادُهُ، ولوْ کان کزعْمِ منْ یزْعُمُ أنّهُ یُلْقِحُ بِدمْعةٍ تسْفحُها مدامِعُهُ، فتقِفُ فِی ضَفَّتَی جُفُونِهِ ، وأَنَّ أُنْثَاهُ تَطْعَمُ ذلِک ثُمّ تَبِیضُ لا مِنْ لِقاحِ فَحْلٍ الْمُنبَجِسِ و، لَمَا کانَ ذَالِک بِأعْجَبَ مِنْ مُطاعَمَةِ الْغُرابِ!

 

تعریف لغات مهم:

   «مِن طَیِّه»؛ «طَیّ» به معنای تاکردن و پیچیدن است.[i]حرف «مِن» در این خطبه، به معنای«بعد»می­باشد؛ آن گاه معنا چنین می­شود: طاووس بعد از پیچیده شدن بال­های دُم، آن­ها را از هم باز می­کند.[ii]

  «دارىّ»؛داریّ را برخى به شهر دارین، شهر قدیمى در کنار قطیف و بحرین ترجمه کرده‏اند، امّا یکى از معانى آن ملّاح است که بادبان کشتى را نگه مى‏دارد.[iii]

آقاجان...

آقاجان! تو عزیزی، تو «تمییزی»، و از تمام «مبهمات» ما «رفع» ابهام می­کنی. تو «حقیقیه» ترین «قضیه» ی جهان اسلام و «مرجع» هزاران «ضمیر» پاک­باخته ای هستی که از سراسر جهان به تو «عود» می­کنند. و محبت تو همه ی «افعال قلبی» آنان را به حالت «تعلیق» درآورده است؛ چندان که دلهاشان نیز «معلق» به دستت شده است.

آقاجان! تو «إنّ ثقیله» هستی که وقتی بر سر بی عدالتی در می­آیی با هیچ«مقتضای حالی»«خفیفه» نمی­شوی.

عوامل ایجاد اختلاف در گویشهای مختلف زبان عربی

1.  لهجه های مختلف

عربها در گذشته بصورت قبیله ای زندگی می کردند و هر قبیله ای لهجه ای مخصوص به خود را داشت  این اختلاف  لهجه ها صورتهای مختلفی داشت که:

الف) گاهی اختلاف در کلمات بوده مثلا ًقبیله ای به گندمالقمحو قبیله ی دیگر به آنالبر می گفتند.

ب) گاهی اختلاف در استعمال یک کلمه وجود داشت مثلا ماده یالوثبرا اهل حجاز به معنایظفراستعمال میکردند و اهل یمن در معنی ضد آن استعمال میکردند،وثببه معنایاقعدمیباشد.

ت) گاهی اختلاف لهجه ها در حرکات است. مثلاً قریش صرف مضارعه را فتحه میدهند و بنی اسد آن را مکسور می خوانند و همچنین اختلافات زیادی بین لهجه های گوناگون در زبان عربی مشاهده می شود که گاهی این اختلافات بین قبائل بسیار شدید است مانند اختلاف بین قبائل عدنانیه در حجاز و قحطانیه در یمن که در مفردات و ترکیبات با هم اختلاف زیادی دارند بطوری که ابو عمروبن علاء گفته است:«لیس حمیر و أقاصی الیمن بلساننا و لا عربیتهم بعربیتنا». یعنی زبان عربی حمیر و زبان نواحی یمن زبان عربی ما نمی باشند و از هم جدایند.

مناجات النحوییّن

 بارالها ! هرچند درضمیر شأن ما نیست که با این صدای نکره با تو سخن بگوییم ولی یا رب ما را به بالاترین مقام اولیائت منصوب بفرما.

خدایا ! ما همه اهل حرفیم، ما را اهل فعل قرار بده و از زنگار کینه و عداوت منفصل بفرما. اراده ما را استوار بگردان تا  اعمال ما مشتق از افعالی باشد که رضایت تو را در تقدیر دارند.

خدایا ! افعال قلوب جامد ما را ازافعال ناقصه گناهمان تمییز بفرما .

ای خدا ! ما که محلی ازاعراب تقرّب تو نداریم خود شر نواسخ شیطانی را از سر مارفع نما. ما را ازصفات مشبهه به شیطان حفظ بفرما و صیغه مبالغه دوستی را بین ما و خودت قرار بده. ظروف ما را ازعوامل معنوی سرشار بگردان. ما در افعال مقاربه به تو بسیار دوریم به لطف افعال رجایت ما را مشمول ملحقین به جنّـت خود قرار بده .

خدایا ! بین جمله شرط وجزای آن گناهکار مانده ایم و از اعراب نظرت افتاده ایم به حق موصولات میان ما و خود تلفظـاً و محلاً ارتباط قرار بده.